Şanlıurfa’nın “sakin şehri” “siyah güllerin diyarı”, “batık şehir” ve “saklı cennet” olarak bilinen Halfeti İlçesi, Fırat Nehri kıyısında yer almaktadır. Şanlıurfa’nın en meşhur ilçelerinden biri olan Halfeti’nin en çok görülmesi gereken yerler nerelerdir? Kaç yılında ilçe olmuştur? Tarihi Nedir? İşte ayrıntılar…
Şanlıurfa’nın en ilgi çekici ilçelerinden biri olan Halfeti, zengin tarihi ve doğal güzellikleriyle göz kamaştırıyor. 2013 yılında “Sakin Şehir” ağına dahil edilen ve M.Ö. 500’lü yıllara kadar uzanan köklü tarihi ile yüzyıllardır birçok medeniyete ev sahipliği yaptı.
500’lü yıllara kadar uzanan köklü yapısı ile birçok medeniyete ev sahipliği yapan “ Halfeti” M.Ö.855 yılında Asur kralı III. Salmanassar tarafından “Şitamrat” adını, Yunanlılar “Urima” , Süryaniler “Kal’a Rhomeyta” ve “Hesna the Romaye” Araplar “Kal’at-ül Rum” II. yüzyılda Bizanslılar ise “Romaion Koyla” 16. Yüzyılda Yavuz Sultan Selim döneminde ise Mısır Seferi (1517) sırasında Osmanlı topraklarına katıldı.
16. yüzyılda Osmanlı hakimiyetine giren “Halfeti” 2000 yılında Fırat Nehri üzerine kurulan Birecik Barajı nedeniyle kentin büyük bir bölümü sular altında kaldı. Halfeti’nin suları altında kalmasıyla Yeni Halfeti ve Eski Halfeti olarak ikiye ayrıldı. Eski Halfeti’nin sular altında kalması ile halkın göç etmesiyle, Yeni Halfeti denilen Kara Otlak mıntıkasına taşındılar. Böylelikle eski Halfeti’nin bulunduğu zengin yer şekilleri birçok efsanenin doğmasına neden oldu.
“HALFETİ NE ZAMAN İLÇE OLDU”
1280 yılında Beysari komutasındaki Memluk ordusu tarafından kuşatılmış, sonuç alınamayınca şehirdeki Hıristiyan mahalleleri beş gün süreyle yağmalandı. 1290 yılında bu kez Memluk Sultanı Eşref tarafından feth edildi. Ve son kez Memlükler tarafından tamir edilen şehre Kal’at-ül Müslimin adı verildi. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlılara geçen şehir, zamanımızda da kullanılan Urumgala ve Rumkale adlarını alarak 1954 yılında ilçe haline getirilmiştir.
İLÇE KAYMAKAMI VE BELEDİYE BAŞKANI KİMDİR?
Halfeti Kaymakamı Hakan Başoğlu 29.07.2024 tarihi itibariyle göreve başladı.
Mehmet Karayılan, 1967 yılında Şanlıurfa’nın Halfeti ilçesine bağlı Durak (Aram) köyünde dünyaya geldi. Mehmet Karayılan, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde Halfeti Belediye Eş Başkanı oldu.
“SAKİN ŞEHİR HALFETİ’NİN TARİHÇESİ”
M.Ö 855 yılında Asur kralı III. Salmanassar tarafından kurulduğu zaman “Şitamrat” adını taşıyordu. Şehir, tarihi boyunca Hitit, Asur, Med, Pers, Makedon, Selevkos ve Partlar’ın idaresinde kalmıştır. Yunanlar buraya “Urima” adını vermişlerdir. Süryaniler ise “Kal’a Rhomeyta” ve “Hesna d’Romaye” adlarını kullanmışlardır. Güneydoğu Anadolu, Roma İmparatorluğu döneminde Orshoene eyaleti içinde yer almış ve kale bu eyaletteki önemli şehirlerden birisi olmuştur. 2. yüzyılda Bizanslıların eline geçince bu kez “Romaion Koyla” adını almıştır. Şanlıurfa ve çevresi Ömer döneminde fethedilmiş ve daha sonra Emevi, Abbasi, Selçuklu, Zengi ve Eyyübiler’in hâkimiyetlerinde bulunmasına rağmen Rumkale olarak bilinen yerleşim Müslüman devletlerin toprakları dışında kalmıştır. Urfa Haçlı Kontluğunu kuran Boudovin de Boulogne 1116 yılında Rumkale’yi Ermeni Prensi Gog-Vasil’in elinden aldı. Urfa kontesi Beatrice 1150 yılında Rumkale’ yi, Ermeni Katolikosuna teslim etti. Rumkale, 1260 yılında İlhanlı hükümdarı Hülagu’ nun orduları tarafından ele geçirildi. 1280 yılında Beysari komutasındaki Memluk ordusu tarafından kuşatılmış, sonuç alınamayınca şehirdeki Hristiyan mahalleleri beş gün süreyle yağmalanmıştır. 1292 yılında bu kez Memluk Sultanı Eşref tarafından ele geçirilen ve son kez Memlükler tarafından tamir edilen şehre “Kal’at-ül Müslimin” adı verildi. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlılara geçen şehir, zamanımızda da kullanılan “Urumgala” ve “Rumkale” adlarını alarak Halep Eyaleti’ne bağlandı. Osmanlı döneminde hudut şehri özelliğini kaybeden yerleşim stratejik önemini kaybetmiştir. Şehrin nüfusunun 19. yüzyılda 5-l0 haneye kadar düşmesi ve Rumkale’nin harap olmasıyla yerleşim alanı Fırat’ın karşı sahiline nakledilmiş ve bugünkü Halfeti yerleşimi kurulmuştur. 1926 yılına kadar Birecik’e bağlı bir nahiye olan Halfeti, 1954 yılında ilçe haline getirilmiştir. Gaziantep’e yakın olan ilçe Birecik ilçesi ile birlikte 2023 yılında, İçişleri Bakanlığı’na referandum ile oylama yapılarak Gaziantep’e bağlanma talebinde bulunmuştur. İçişleri Bakanlığı tarafından konu incelenmektedir
ZAMANA VE SUYA DİRENEN ŞEHİR: HALFETİ
Şanlıurfa’ya 1.5 saat uzaklıktaki Halfeti, yüzyıllardır birçok medeniyete ev sahipliği yapıyor. Fırat Nehri üzerine 2000 yılında kurulan Birecik Barajı’nın etkisiyle bölge yerleşiminin yüzde 85’i sular altında kaldı.
“FIRAT NEHRİN HİKAYESİ”
Efsaneye göre Halfeti’de bulunan en güzel kırmızı gülleri yetiştiren Vartuhi, nehrin karşı kıyısında Fırat isimli bir gence âşık olmuştur. Birbirlerine âşık olan gencin ilişkisine Vartuhi’nin babasının karışmasıyla ikili baskılara dayanamamış ve Fırat nehrinde intihar etmişlerdir.
“SİYAH GÜL EFSANESİ”
Halfeti’nin öne çıkan güzelliklerinden biri olan Karagül; ilk olarak Lomo Sait tarafından yetiştirilmiş, şimdilerde ise evlerin bahçe ve saksılarında amatör biçimde yetiştirilmeye devam etmektedir. Efsaneye göre Halfeti’de bulunan en güzel kırmızı gülleri yetiştiren Vartuhi, nehrin karşı kıyısında Fırat isimli bir gence âşık olmuştur. Birbirlerine âşık olan gencin ilişkisine Vartuhi’nin babasının karışmasıyla ikili baskılara dayanamamış ve Fırat nehrinde intihar etmişlerdir. İnanışa göre aşıkların ölümünün ardından Halfeti’deki tüm kırmızı güller siyah olmuş ve bu güller artık sadece Halfeti’de yetişirmiş.
“KARAGÜL’ÜN ZENGİNLİKLERİ”
Suyu, nem oranı, havası ve iklimi siyah güllerin doğal ortamında yetişen ‘karagül’den reçel, lokum, parfüm, kolonya, çikolata, sabun ve gibi ürünler de tercih ediliyor.
“REÇEL”
“KARAGÜL LOKUMU VE ÇİKOLATA”
“KARAGÜL PARFÜM”
KARAGÜL SABUN
“HALFETİ’NİN MUTFAK KÜLTÜRÜ”
Halfeti’nin mutfak kültürü oldukça zengindir. Yöreye özgü yemekleri; içli köfte, ekşili köfte, patlak kavurması, mercimekli pilav, mukaşerli bulgur pilavı, semsek, dolma eziği, lölezli pilav, patlıcanaşı, kabak ekşilemesi, borani ve tiritli köftedir. ilçe mutfağından önemli tatlarından birisi de şabut balığıdır. Yöresel tatlıları ise; sargılı burma, hapse,peynir helvası, cevizli sucuk, pestil, kırma ve küncülü helvadır.
İÇLİ KÖFTE
EKŞİLİ KÖFTE
PATLAK KAVURMASI
MERCİMEKLİ PİLAV
MUKAEŞERLİ BULGUR PİLAVI
SEMSEK
DOLMAZ EZİĞİ
LÖLEZLİ PİLAV
KABAK EKŞİLEMESİ
BORANİ
TİRİTLİ KÖFTE
SARGILI BURMA
HAPSE
PEYNİRLİ HELVA
CEVİZLİ SUCUK
PESTİL
KIRMA
KÜNCÜLÜ HELVA
BERGAMOT (KEBAT MEYVESİ) MEYVESİ SADECE HALFETİ’DE YETİŞİYOR
Halfeti’de kebat, Akdeniz sahillerinde bergamot ve Karadeniz’de ise Ağaç Kavunu denilmekte, hatta Suriye’de bile kebat ismiyle bilmektedir. Fakat Türkiye‘nin Akdeniz sahillerinde daha çok bergamot adıyla tanınır. Anavatanı Hindistan olup, ülkemizde en çok Antalya, Adana, Mersin ve Hatay civarlarında yetiştirilmektedir. Bergamot veya kebat bitkisi turunçgiller ailesinden olup; bilimsel ismiyle Citrus Bergamia olarak bilinmektedir. Acı portakal ve limonun bir melezi olarak bilim dünyasına tanımlanmıştır. Kebat ağacının limon gibi koyu yeşil yaprakları, yıldız şeklinde çiçekleri ve sarı meyveleri vardır. Bergamot meyvesi İtalya, Doğu Afrika, Fildişi Sahili, Arjantin, Brezilya, Türkiye ve diğer Akdeniz ülkelerinde yetişmektedir. Kebat bitkisi çok sayıda antioksidan içeren hoş kokulu narenciye grubu bir meyvedir.
“HALFETİ’NİN TARİHİ YAPILARI”
“RUM KALE”
Rum Kale, Fırat Nehri’nde bir yarımadanın üzerinde yer almaktadır. Fırat Nehri ile Merzimen Çayı’nın birleştiği noktaya kurulmuştur. Halfeti ilçe merkezine yaklaşık olarak 156 km uzaklıktadır. Kaleye ulaşım tekneler ile gerçekleşmektedir. İlçe merkezinden kaleye giden tekneler ile ulaşım sağlayabilirsiniz. Rum Kale, bölgede mutlaka görülmesi gereken tarihi yapılardan biridir. M.Ö. 855 senesinde inşa edildiği bilinmektedir. Orta Çağ döneminde Ermeniler ve Bizanslılar tarafından işgal altına alınmış olmasına rağmen günümüze kadar sağlam bir şekilde ulaşmayı başarmıştır. Birçok medeniyetten izler taşıyan tarihi yapı, turistlerin yoğun ilgisini görmektedir. Ermeni ve Bizans mimarisinin özelliklerini yansıtan tarihi kale, gelen ziyaretçilerine harika bir manzara sunmaktadır. Kaleyi ziyaret ettiğinizde bol bol fotoğraf çekebilir, çevredeki birçok doğal güzelliği yakından görebilir ve eşsiz günbatımını izleyebilirsiniz. Halfeti’ye geldiğinizde mutlaka yakından görmeniz gereken tarihi yapılar arasındadır. Rum Kale’yi ücretsiz bir şekilde gün içerisinde ziyaret edebilirsiniz.
“AZİZ NERSES KİLİSESİ”
Aziz Nerses Kilisesi, Rum Kalesi’nin güney bölümünde yer almaktadır. Halfeti ilçe merkezine yaklaşık olarak 156 km uzaklıktadır. Özel aracınız ile Adana-Şanlıurfa Otoyolu/O-52/E90 üzerinden ulaşım sağlayabilmeniz mümkündür. Aziz Nerses Kilisesi, Şair Aziz Nerses Kilisesi olarak da anılmaktadır. 1173 senesinde kurulan tarihi kilise, ilçenin önemli tarihi yapılarından biridir. Gotik tarzıyla dikkat çeken kiliseden günümüze sadece kalıntıları kalmıştır. Halfeti’ye geldiğinizde mutlaka yakından görmeniz gereken tarihi yapılar arasında yer almaktadır. Aziz Nerses Kilisesi’ne giriş ücreti yoktur. Gün boyu ziyarete açıktır.
“BARŞAVMA KİLİSESİ”
Barşavma Kilisesi, Rum Kalesi’nin içerisinde yer almaktadır. Halfeti ilçe merkezine yaklaşık olarak 156 km uzaklıkta bulunan kiliseye, ilçeden kalkan tekneler ile ulaşım sağlayabilmeniz mümkündür. Ayrıca özel aracınız ile Adana-Şanlıurfa Yolu/O-52/E90 üzerinden de ulaşım mümkündür. Barşavma Kilisesi, bölgenin önemli tarihi yapıları arasında yer almaktadır. 13. yüzyılda yapılan kilise, Yakubi Azizi Barşavma tarafından inşa ettirilmiştir. Kilisenin yapımında kesme taş, kemer ve tuğla kullanılmıştır. Bitişik iki yapıdan meydana gelen kiliseden günümüze sadece belirli bir bölümü sağlam bir şekilde ulaşmayı başarmıştır. Halfeti geziniz esnasında mutlaka görmeniz gereken bu tarihi yapıyı, ücretsiz bir şekilde ziyaret edebilirsiniz.
“KANTARMA MEZRASI”
Kantarma Mezrası, Halfeti’ye bağlı Kalkan Köyü’nde yer almaktadır. İlçe merkezine yaklaşık olarak 29 km uzaklıktadır. Özel aracınız ile Şanlıurfa Halfeti Yolu ve Halfeti Yolu üzerinden rahat bir şekilde ulaşım sağlayabilirsiniz. Kantarma Mezrası, Selçuklu Hanı olarak da anılmaktadır. Tarihi mezranın ne zaman ve kim tarafından yapıldığına dair net bir bilgi yoktur. Orta Çağ dönemine ait olduğu tahmin edilen mezranın yapımında kesme taşlar kullanılmıştır. Günümüze sadece kemer ve duvarları sağlam bir şekilde ulaşmıştır. İlçeye geldiğinizde mutlaka görmeniz gereken tarihi yapılardan biridir. Kantarma Mezrası’nı ücretsiz bir şekilde ziyaret edebilirsiniz. Gün boyu ziyarete açıktır.
“NORHUT KİLİSESİ”
Norhut Kilisesi, Halfeti’nin Gürkuyu Köyü’nde yer almaktadır. İlçe merkezine yaklaşık olarak 35 km uzaklıktadır. Bölgeye ulaşım için; Halfeti Yolu’nu kullanabilirsiniz. İlçenin görülmeye değer tarihi yapılarından biri olan Norhut Kilisesi’nin ne zaman ve kim tarafından inşa edildiği bilinmemektedir. Yapının mimarisine göre Bizans zamanına ait olduğu tahmin edilmektedir. Üç neften oluşan kilisenin tavanı kırma çatı ile örtülüdür. Tarihi kiliseden günümüze büyük bir kısmı sağlam bir şekilde ulaşmayı başarmıştır. Norhut Kilisesi’ni ücretsiz bir şekilde gün içerisinde ziyaret edebilirsiniz.
“KIZ MAĞARASI”
Kız Mağarası, Eski Halfet bölgesinde yer almaktadır. İlçe merkezine yaklaşık olarak 750 uzaklıktadır. Oldukça yakın bir konumda yer aldığından dolayı Atatürk Caddesi üzerinden yürüyerek ulaşım mümkündür. Kız Mağarası, ilçenin önemli tarihi yapılarından biridir. Mağaranın oldukça ilginç bir hikâyesi bulunmaktadır. Bir rivayete göre o dönem yaşayan bir kralın kızı, bir gence âşık olmuştur. Bu genci kızın babası istememiştir. Bunun üzerine bu mağarayı inşa ettirerek, kızını buraya kapatmıştır. Oldukça ilginç bir hikâyeye sahip olan Kız Mağarası’nı ücretsiz bir şekilde ziyaret edebilirsiniz.
“HALFETİ ULU CAMİ”
Halfeti Ulu Cami, Halfeti ilçesinin Şimaliye Mahallesi’nde yer almaktadır. Yaklaşık 2 dakikalık yürüme mesafesinde yer alan camiye Orta Caddesi ve Atatürk Caddesi üzerinden ulaşım sağlayabilmeniz mümkündür. Halfeti Ulu cami, ilçenin önemli tarihi yapıları arasında yer almaktadır. Ermeni taş ustaları tarafından 1804-1807 seneleri arasında inşa edilen yapı, inanç turizmi açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir. Caminin en önemli özelliği inşa edildiği dönemde halkların dostluğunu simgeleyen bir yapı haline gelmesidir. Cami, geniş avlusunun su dolu manzarası ile oldukça dikkat çekmektedir. Birecik Barajı’nın su ile dolmaya başladığı dönemlerde caminin tabanı da su altında kalmıştır. Tarih meraklıları tarafından da sıklıkla ziyaret edilen camiyi, Halfeti’ye geldiğinizde mutlaka yakından görmelisiniz. İnanç turizmi açısından önemli olan bu tarihi camiyi, ücretsiz bir şekilde ziyaret edebilirsiniz.
“SAVAŞAN KÖYÜ”
Savaşan Köyü, Halfeti ilçesinin köylerinden biridir. İlçe merkezine yaklaşık olarak 22 km uzaklıktadır. Özel aracınız ile Şanlıurfa Halfeti Yolu üzerinden kolay bir şekilde ulaşım sağlayabilirsiniz. Savaşan Köyü, ilçenin görülmeye değer yerlerinden biridir. Köyü ziyaret ettiğinizde tarihi güzelliklerin yanı sıra birçok doğal güzelliğe de rastlayabilirsiniz. Otantik havası ile dikkat çeke köy, Arnavut kaldırımı sokakları ve taş işlemeli evleri ile ön plana çıkmaktadır. Özellikle gövdesi suyun içinde kalan cami minaresi, kültürel açıdan büyük bir öneme sahiptir. Savaşan Köyü’nü ziyaret ederek hem birçok tarihi kalıntıyı yakından görebilir hem de bol bol manzara fotoğrafı çekebilirsiniz. Köy, Halfeti’ye geldiğinizde mutlaka ziyaret etmeniz gereken tarihi yerlerden biridir. Savaşan Köyü’nü ücretsiz bir şekilde ziyaret edebilirsiniz.
“ASMA KÖPRÜ”
Halfeti Kaymakamlığı ve GAP İdaresi Başkanlığı tarafından yaptırılan Halfeti Asma Köprüsü, ”Halfeti Gerdanı” olarak adlandırılmaktadır. Bölgenin turizmine değer katmasının yanı sıra suyun ayırdığı iki yakayı birleştiren asma köprü, yapılan ışıklandırma sistemiyle beraber ilgi çekici bir güzelliğe kavuşmuştur.
